Презентация уникальной книги-фотоальбома о средневековой Эривани

Презентация уникальной книги-фотоальбома о средневековой Эривани

6/28/2018   Азербайджан, Армения, Армянский терроризм и фальсификации, Ризван Гусейнов, тюрки, Эриванская крепость. Ереван,

ИСТОРИЧЕСКИЙ ЦЕНТР ЕРЕВАНА (ИРЕВАНА)

Согласно архивным материалам и старинным фото

28 июня в 13:00 в Книжном магазине «LİBRAFF Park Akademiya» прошла презентация недавно изданной книги-фотоальбома «ИСТОРИЧЕСКИЙ ЦЕНТР ЕРЕВАНА (ИРЕВАНА). Согласно архивным материалам и старинным фото». 

Вышедшая в 2018 году книга-фотоальбом подготовлена и издана Центром истории Кавказа согласно грантовому проекту Совета государственной поддержки НПО при Президенте Азербайджана и финансовой поддержке «SMM Центра». Автор проекта Фуад Ахундов, составитель Ризван Гусейнов. 

В книге представлены уникальные фотографии XIX века средневековых построек Эриванской крепости и фото артефактов, мебели, утвари и других вещей эриванских ханов, хранящихся ныне в Национальном музее Грузии. В том числе представлены уникальные снимки, сделанные пионером русской фотографии, ориенталистом Ермаковым (1845-1916), а также архивные документы того периода, согласно которым российский император Николай II, пораженный обликом Эриванской крепости дал распоряжение о ее восстановлении. Однако это распоряжение так и не было выполнено.

Эта книга посвящена уничтожению в Армении азербайджанских мусульманских памятников культуры и архитектуры на примере средневековой Эриванской крепости. В общей сложности в ныне уничтоженном средневековом историческом центре Еревана располагалось свыше 800 зданий, мечетей, дворцов, караван-сараев, бань и других общественных построек.

Издание приурочено к 100-летию передачи древнего азербайджанского города Иревана (ныне Ереван) Армении в качестве ее столицы и плачевным результатам этого акта.

На мероприятии приняли участие и выступили завсектором Администрации Президента Азербайджана, политолог Фуад Ахундов, директор Центра истории Кавказа, старший научный сотрудник Института права и прав человека НАНА Ризван Гусейнов, председатель Общества "Европа Азербайджан" Тале Гейдаров, директор Института Права и Прав Человека НАНА, депутат ММ, профессор Айтен Мустафаева, директор Центральной научной библиотеки НАНА Лейла Иманова, генерал-майор МВД Кямиль Мамедов, завкафедрой "История Азербайджана" БГУ Азад Рзаев, профессор Солмаз Рустамова-Тогиди, главный консультант Архива Политических Документов Управления Делами Президента Азербайджанской Республики, доктор исторических наук Хаджар Вердиева, профессор Керим Шукюров, государственный советник Минобороны Зумруд Самедова, представители Иреванской азербайджанской интеллигенции Ирада Риза-заде, Тельман Гасимов, деятели искусства, науки и представители СМИ. 

Осенью в Баку будут доставлены личные вещи иреванских ханов

Как армянские ученые, так и представители общественности со всего мира сообщают о том, что им многое было неизвестно из истории Армении, которая зачастую фальсифицируется.

Sputnik, Александра Зуева. Несколько лет назад стало известно, что редкие фотографии Иревана, а также личные вещи иреванских ханов вот уже двести лет хранятся в Тбилиси, в подвалах архива Национального музея.

Об этом сказал директор Центра истории Кавказа, старший научный сотрудник Института права и прав человека Национальной академии наук Азербайджана Ризван Гусейнов, открывая церемонию презентации недавно изданной книги-фотоальбома "Исторический центр Еревана (Иревана), которая прошла в Книжном магазине LİBRAFF Park Akademiya.

Р.Гусейнов отметил, что зачастую не хватает доказательств того, что Иреван был азербайджанским городом.

"Когда мы побывали в музее в Тбилиси, обстановка и сама аура места, где хранились все эти вещи, произвели на нас большое впечатление", — сказал ученый, добавив, что они работали там на протяжении четырех лет.

Директор Центра также рассказал, что, возможно, осенью некоторые из обнаруженных в архивах личных вещей иреванских ханов – мебель, флаги, одежда, портреты — будут доставлены и продемонстрированы в Азербайджане.

По словам Гусейнова, в книге представлена только часть обнаруженных материалов по Иревану. В частности, отметил он, в книгу вошли работы ориенталиста Дмитрия Ермакова, который считается пионером русского фотоискусства. Фотографии относятся к концу XIX века.

Ученый также рассказал, что в последующий после отъезда Ермакова период многие исторические здания Иревана, в том числе ханский дворец, были разрушены. Но фотографии Ермакова, по словам Гусейнова, являются прекрасным доказательством того, кому принадлежали существовавшие в Иреване культура, архитектура – безусловно, азербайджанскому народу.

"В книгу также включены изображения вещей, принадлежавших иреванским ханам. Цель этой книги, помимо просветительской — привлечь внимание ученых и общественности к данной проблеме", — отметил директор Центра.

Он также напомнил, что когда несколько лет назад проводились мероприятия, связанные с Иреваном, и отмечался 500-летний юбилей города, даже в Азербайджане были люди, которые скептически к этому относились, считали, что намного важнее заниматься карабахской проблемой, нежели Иреваном.

Однако сегодня не то что в Азербайджане, но даже в самой Армении некоторые исследователи признают, что это был азербайджанский город. Учитывая в особенности то, что в Ереване сегодня нет здания старше ста лет, заключил Гусейнов.

Далее слово было передано заведующему сектором Администрации Президента Азербайджанской Республики Фуаду Ахундову, который отметил, что их цель – довести до мировой общественности историю Карабаха и Армении, чтобы все знали: и то, и другое – наши земли.

"Наш президент всегда говорит, что нынешняя Армения стоит на земле Иреванского ханства. Но мы от них ничего не требуем, не требуем вернуть нам эти земли. Наши соседи же претендуют на наши земли", — сказал он.

Ахундов отметил, что сейчас к азербайджанской стороне обращаются как армянские ученые, так и представители общественности со всего мира, сообщая о том, что им многое было неизвестно из истории Армении, которая зачастую фальсифицируется.

Следом выступил заместитель министра внутренних дел по милиции и оперативной работе (в 1981-1989 годах) генерал-майор Кямиль Мамедов, который рассказал о своей работе в Карабахе в те сложные годы. Он также отметил, что все в Азербайджане сегодня работают над решением карабахской проблемы.

"Мы намерены задействовать народную дипломатию. Мы разработали план, который намерены реализовывать в рамках своих возможностей", — подчеркнул он.

Затем слово было передано председателю и учредителю Общества Европа-Азербайджан Тале Гейдарову. По его мнению, достаточно даже просто наличия таких фотографий, чтобы доказать, насколько тесно был связан этот древний город с Азербайджаном.

"Фотографии, опубликованные в этой книге, в будущем сыграют важную роль в исследовании истории нашей страны", — сказал он.

Гейдаров считает, что желаемого успеха в деле освещения правдивой позиции азербайджанского народа по всему миру пока достичь не удалось. Но работа, осуществляемая в последние несколько лет, обуславливает приближение этого успеха.

Что касается иреванского вопроса, то, по словам учредителя Общества, тут имеется и тактическая сторона проблемы.

"Мы не должны все время выступать с позиции защиты. Наоборот, должны выбирать тактику нападения, в хорошем смысле этого слова. Мы должны доказать, что не только Нагорный Карабах, но и вся территория, на которой сегодня расположена Армения, в свое время была населена азербайджанцами", — заключил он.

В свою очередь, декан исторического факультета БГУ Азад Рзаев отметил, что документы, касающиеся истории Азербайджана, хранятся в архивах Турции, России, Англии и ждут наших историков.

Он выразил уверенность, что сегодня исторический факультет Бакинского государственного университета действует в данном направлении, и таких работ, как представленная сегодня, будет еще больше.

Затем слово было передано азербайджанскому ученому, историку-востоковеду Солмаз Рустамовой-Тогиди, которая рассказала, что в 2015 году в Тбилиси проходила конференция ирановедов.

"И тогда же директор Национального музея — ирановед — сказал, что нас ждет большой сюрприз. После конференции группу ученых, нас было человек 12, отвели в подвал музея, где я впервые и увидела редкие фотографии Иревана, опубликованные в презентуемой сегодня книге, а также личные вещи иреванских ханов", — сказала она.

Далее выступила государственный советник министерства обороны Зюмруд Самедова, отметившая, что мы все должны знать свою историю, должны помнить, что Карабах, как и Иреван – древние азербайджанские земли.

"Представленная сегодня книга важна с точки зрения военно-патриотического воспитания", — сказала она.

Она обратилась к Ахундову с просьбой помочь в распространении презентованной книги в азербайджанских воинских частях для того, чтобы каждый военнослужащий получил возможность ее прочесть.

В заключение мероприятия присутствующим было продемонстрировано слайд-шоу с фотографиями, представленными в презентованной книге.

++++++++++++++++++++++++

"İRƏVANIN TARİXİ MƏRKƏZİ

Arxiv materialları və köhnə fotoşəkillər əsasında"

“LİBRAFF Park Akademiya” kitab mağazasında 28 iyunda yeni dərc olunmuş "İRƏVANIN TARİXİ MƏRKƏZİ. Arxiv materialları və köhnə fotoşəkillər əsasında" kitab-fotoalbomun təqdimatı keçirilib. 

2018-ci ildə buraxılmış kitab-fotoalbomu Qafqaz tarixi Mərkəzi tərəfindən hazırlanmış, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının qrant layihəsi və “SMM Mərkəzi”-nin maliyyə dəstəyi ilə nəşr edilmişdir. Müəllifi Fuad Axundov, tərtibatçısı Rizvan Hüseynovdur.  

Kitabda XIX əsrə aid şəkillərdə İrəvan qalasının orta əsr tikililərinin və Gürcüstanın Milli Muzeyində saxlanılan İrəvan xanlarına ayid olan əsərlər, mebellər, qablar və digər əşyaların fotoşəkilləri təqdim edilmişdir. Həmçinin Rus fotoqrafiyasının pioneri, şərqşünas D.İ. Yermakovun (1845-1916) çəkmiş olduğu unikal fotoşəkillər, İrəvan qalasının görüşünə heyran olan Rus çarı II Nikolayın qalanın bərpa olunması haqqında arxiv sənədləri və yazışmalar yer almışdır. Lakin bu göstəriş həyata keçirilməmişdir.

Bu kitab orta əsrlərə aid İrəvan qalası timsalında Erməsintanda Azərbaycanın islam mədəniyyəti və memarlıq abidələrinin məhvinə həsr edilmişirdir. İrəvanın məhv edilmiş tarixi mərkəzində 800-dən çox tikililər, məscidlər, saraylar, karvansaralar, hamamlar və digər ictimai binalar yerləşirdi.

Nəşr qədim Azərbaycan şəhəri olan İrəvanın Ermənistana paytaxt qismində verilməsinin 100 illiyinə və bu addımın acınacaqlı nəticələrinə həsr olunmuşdur.

Tədbirdə iştirak və çixiş etdilər: Prezident Administrasiyasının sektor müdiri, siyasətşunas Fuad Axundov, Qafqaz tarixi mərkəzinin sədrı, tarixçi Rizvan Hüseynov, "Avropa Azərbaycan" Cəmiyyətinin sədri Tale Heydərov, AMEA Hüquq və İnsan Haqqları İnstitunun direktoru, MM deputatı professor Aytən Mustafayeva, AMEA Mərkəzi Rlmı Kitabxanasının direktoru Leyla İmanova, DİN general-mayoru Kamil Məmmədov, "Azərbaycan Tarixi" Kafedrasinin müdiri Azad Rzayev, professor Solmaz Rüstəmova-Tohidi, AR Prezidentinin İşlər İdarəsiniin Siyasi sənədlər Arxivinin baş məsləhətçisi, t.e.d. Həcər Verdiyeva, professor Kərim Şükürov, Müdafiyə Nazirliyinin dövlət müşaviri Zümrüd Səmədova, İrəvan azərbaycanlıları ziyalılarının nümayəndələri İradə Riza-zadə, Telman Qasımov, incəsənət, mədəniyyət, elm xadimləri və KİV-lər. 

AZƏRTAC xəbər verir ki, layihənin rəhbəri, Prezident Administrasiyasının sektor müdiri, politoloq Fuad Axundov təqdimat mərasimində çıxış edərək kitabda orta əsrlər İrəvan qalasının timsalında Azərbaycanın İslam mədəniyyəti və memarlıq abidələrinin Ermənistanda məhv edilmiş nümunələri haqqında məlumatın yer aldığını bildirib. İrəvanın məhv edilmiş tarixi mərkəzində 800-dən çox tikili, məscid, saray, karvansara, hamam və digər ictimai binalar yerləşirdi. Kitabda XIX əsrə aid şəkillərdə İrəvan qalasının orta əsr tikililərinin və İrəvan xanlarının Gürcüstanın Milli Muzeyində saxlanılan mebel, qab və digər əşyalarının fotoları təqdim edilib. Həmçinin rus fotoqrafiyasının pioneri, şərqşünas D.İ.Yermakovun (1845-1916) çəkmiş olduğu unikal fotoşəkillər, İrəvan qalasının görkəminə valeh olmuş çar II Nikolayın tikilinin bərpa edilməsi haqqında arxiv sənədləri və yazışmalar yer alıb.

Kitab-albomun tərtibçisi - Qafqaz Tarixi Mərkəzinin direktoru, AMEA-nın Hüquq və İnsan Haqları İnstitutunun baş elmi işçisi Rizvan Hüseynov nəşrin elmi əhəmiyyətləri, ərsəyə gəlməsi barədə danışıb. Bildirib ki, nəşrin hazırlanmasında məqsəd xalqımızı maarifləndirmək, bu məsələyə ictimaiyyətin, alimlərin diqqətini cəlb etməkdir. “Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra İrəvan şəhəri üçün baş plan qəbul olunub. Həmin plana əsasən, şəhərin tarixi mərkəzi, İrəvan qalası və ona aid tikililər sökülüb. Biz bilirik ki, hansısa şəhərdə tikinti aparılanda, yaxud baş plan qəbul olunanda əsas məqsədlərdən biri onun tarixi mərkəzini qorumaqdır. Tarixi mərkəz Bakıda var – İçərişəhər, Moskvada var – Moskva Kremli, Tiflisdə var. Yəni, bütün dünyanın şəhərləri öz qədim mərkəzləri ilə öyünür. Amma hazırkı İrəvan şəhəri bundan məhrumdur. Çünki orada Azərbaycan və İslam dini mədəniyyəti, bu mədəniyyətin memarlığı mövcud idi. Bu, dağıdılıb. İrəvan əzəli Azərbaycan torpağıdır, Yermakovun fotoları dağıdılmış bu mədəniyyət, tarixi-memarlıq abidələrinin hansı millətə məxsus olmasına ən gözəl sübutdur”, - deyə Rizvan Hüseynov qeyd edib.

Avropa Azərbaycan Cəmiyyətinin (TEAS) sədri Tale Heydərov, 1981-1989-cu illərdə Azərbaycan daxili işlər nazirinin əməliyyat məsələləri üzrə müavini olmuş polis general-mayoru Kamil Məmmədov, Milli Elmlər Akademiyası Hüquq və İnsan Haqları İnstitutunun direktoru, Milli Məclisin deputatı, professor Aytən Mustafazadə və başqaları Azərbaycanın əzəli torpaqlarında Ermənistan dövlətinin yaranma tarixindən, azərbaycanlı əhalinin məruz qaldığı etnik təmizləmədən söhbət açıblar. Onlar, həmçinin Ermənistan hökumətinin bu torpaqların guya heç vaxt Azərbaycana məxsus olmaması barədə dünya ictimaiyyətini inandırmağa çalışdığı saxtalaşdırma metodlarından, o cümlədən tarixi abidələrin dağıdılmasından, arxivlərin məhv edilməsindən, yalançı elmi nəşrlərin buraxılmasından və s. bəhs ediblər.

Sonra İrəvana aid tarixi fotoşəkillərdən ibarət slaydlar nümayiş olunub.

Qeyd edək ki, kitab-fotoalbom Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Qeyri-Hökumət Təşkilatlarına Dövlət Dəstəyi Şurasının layihəsi əsasında Qafqaz Tarixi Mərkəzi tərəfindən hazırlanıb. Layihənin məsləhətçisi Elbrus Məmmədovdur. Nəşrin hazırlanması Gürcüstan Milli Muzeyinin direktoru, professor David Lordkipanidze və muzeyin baş kuratoru, professor Eldar Nadirzadənin köməyilə həyata keçirilib.

ЧИТАТЬ ПОЛНОСТЬЮ

Rizvan Hüseynov: 21 generalımızın 15-i Nargində güllələndi

Rizvan Hüseynov: 21 generalımızın 15-i Nargində güllələndi

6/26/2018   Азербайджан, Кавказ, Ризван Гусейнов, Россия,

Qafqaz Tarixi Mərkəzinin rəhbəri, AMEA-nın Hüquq və İnsan Haqları İnstitutunun böyük elmi işçisi, UNESCO-nun assistent professoru (dosent) Rizvan Hüseynov Teleqraf.com-un suallarını cavablandırıb. Müsahibəni təqdim edirik:

– Rizvan müəllim, Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin yaranmasının 100-cü ili tamam olur. Milli ordunun yaranması prosesi necə baş verdi?

– Ordunun yaranmasına təkan verən ən mühüm amil çar Rusiyasının dağılması idi. 1917-ci ilin fevralında Peterburqda burjua-demokratik inqilabı baş verdi və müvəqqəti hökumət yarandı. Bununla da Cənubi Qafqazda müstəqil ölkələrin yaranması üçün zəmin formalaşdı. Amma keçid dövrü olduğu üçün Zaqafqaziya Seymi yarandı. Seym hansısa vasitə ilə Cənubi Qafqazı idarə etməyə çalışırdı. Seymə azərbaycanlı, gürcü, erməni və dağlı xalqların Rusiya Dövlət Dumasındakı deputatları və tanınmış şəxslər daxil idilər. Həmin vaxt regionda müharibə gedirdi. Yəni, I Dünya müharibəsi davam edirdi. Qafqaz cəbhəsində ağır döyüşlər yaşanır, regionun taleyi həll olunurdu. Rusiya imperiya ordusunda general-leytenant olan Əliağa Şıxlinski və digər vətənpərvər, bacarıqlı, cəsur zabitlərimiz anlayırlar ki, mütləq özünümüdafiə qüvvələri yaranmalıdır. Beləliklə, 1917-ci sonunda “Müsəlman alayı“ yaranır. Hələlik ölkəmizin müstəqilliyi elan olunmamışdı.

Bu alay müasir Azərbaycan Respublikasının qərb – Gürcüstan istiqamətindən müdafiəsini öz üzərinə götürür. Belə ki, Stepan Şaumyanın rəhbərliyi ilə Bakı Soveti artıq Bakıda hakimiyyəti ələ keçirmişdi. Şaumyan Qafqaz cəbhəsindən qaçan bolşeviklərin və erməni daşnakların Bakıya gətirilməsini təşviq və təşkil edirdi. Onlar Bakı istiqamətində əsasən, müsəlman-türk əhalini qıra-qıra, kəndləri talan edə-edə hərəkət edirdilər. “Müsəlman alayı”nın yaranmasında əsas məqsədlərdən biri bunun qarşısını almaqdan ibarət idi. Azərbaycan Milli Şurası ölkənin müstəqilliyini elan etdikdən bir ay sonra – iyunun 26-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Nazirlər Şurasının qərarı ilə çar Rusiyası dövründə “Vəhşi diviziya” adlanan keçmiş tatar süvari alayının əsgərlərindən formalaşdırılmış həmin “Müsəlman alayı”nın bazasında ilk müntəzəm hərbi hissə – 5000 nəfər şəxsi heyəti olan Əlahiddə Azərbaycan Korpusu yaradılır. Bu qərar Şərqin müsəlman aləmində ilk demokratik hökumətin öz ordusunu yaratmasına hüquqi əsas verib.

Ümumiyyətlə, AXC yarandığı gündən dövlətçiliyin mühüm atributu sayılan nizami ordu quruculuğu istiqamətində mühüm addımlar atırdı. 1918-ci il mayın 28-də qəbul edilmiş “İstiqlal Bəyannaməsi”ndə qeyd edilirdi ki, Azərbaycan özünü xarici müdaxilələrdən müdafiə etmək, daxili düşmən qüvvələrini zərərsizləşdirmək üçün nizami orduya malik olmalı, özünün silahlı qüvvələrini yaratmalıdır. Hökumət tərəfindən 25 min nəfərlik ordu yaratmaq vəzifəsi irəli sürüldü. Dövlət büdcəsinin 24 faizi hərbi məqsədlərə ayrıldı. Avqustun 1-də isə Hərb Nazirliyi təsis olundu.

Azərbaycanın ilk müdafiə naziri Xosrov bəy Sultanov təyin edildi. Daha sonra – dekabrın 25-də onu bu postda Rusiya imperator ordusunun tam artilleriya generalı Səməd bəy Mehmandarov əvəzlədi. General-leytenant Əlağa Şıxlinski nazir müavini təyin edildi.

1918-ci il iyulun 11-də hökumət fərmanı ilə hərbi səfərbərlik elan edildi. Azərbaycan Respublikasının 1894-1899-cu illərdə anadan olmuş bütün müsəlman vətəndaşları orduya hərbi qulluğa çağrıldılar.

– Milli Ordunun əsas uğurları və çatışmazlıqları nədən ibarət idi?

– Sözsüz ki, əsas uğur əhalini qırğınlardan qorumaq idi. Milli Ordu imkan daxilində buna nail ola bildi. Çünki o dövrdə çox çətin idi. Yeni yaranan ordu hissələri Qafqaz İslam Ordusuna qoşuldu. Türkiyə ərazisindən gələn Qafqaz İslam Ordusunun cövhəri də elə bizim əsgər və zabitərimiz oldu. Qısa müddətdə Milli Ordu Osmanlı dövlətinin Qafqaz İslam Ordusu ilə birlikdə Bakını və ətraf qəzaları erməni-bolşevik işğalından xilas etdi.

Bu təcrübəni toplayaraq, onlar 2 ilə yaxın dövr ərzində Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü qorumağa çalışdılar. Bildiyiniz kimi, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ərazisi 114 min kvadrat kilometr idi. Böyük bir ərazi olduğu üçün müdafiəni təşkil etmək də çətin idi. Həm ermənilər, həm də bolşeviklər Qarabağda, Zəngəzurda tez-tez qiyam qaldırırdılar. Həmçinin, Lənkəran istiqamətində kazaklarla malokanlar “Muğan” adlanan "respublika" yaratmışdılar. Bütün bunlara baxmayaraq, bizim yeni yaranan ordumuz bir neçə istiqamətdə əməliyyatlar apardı. Həmin döyüşlər sözsüz ki, çox uğurlu döyüşlər idi. Məsələn, bu hərbi birləşmələr Muğanda və Əsgəranda milli hökumətə qarşı baş vermiş qiyamları yatırmaqda yüksək səriştə göstərdi, Qazaxda Azərbaycan sərhədini pozmuş erməni nizami ordu hissələrini darmadağın etdi.

Azərbaycan ordusunun Hüseyn xan Naxçıvanski, İbrahim ağa Usubov, Həmid Qaytabaşı, Kazım Qacar, Cavad bəy Şıxlinski, Həbib bəy Səlimov kimi generalları var idi. Onlar imkan daxilində ərazilərimizi maksimum dərəcədə qoruya bildi. Hətta, bolşeviklər yeni yaranmış ordudan qorxurdular. Bolşeviklərin işğalı da məhz Azərbaycan ordusunun sayəsində baş tutmurdu. Onlar bilirdilər ki, Azərbaycan ordusu ilə döyüşsələr ağır itkiyə məruz qalacaqlar. Beləliklə, onlar hiylə işlətdilər. Yenə də öz “kiçik qardaşları” – ermənilərin əli ilə 1920-ci ilin yazında Qarabağda qiyam qaldırıldı. Nəticədə, ordumuzun bütün şəxsi heyəti Qarabağa yeridildi. Ordumuz həmin üsyanın yatırılması üçün ağır döyüşlərə girməyə məcbur olur və çox uğurlu əməliyyatlar keçirildi. Ordu ölkənin suverenliyini bərpa etdi. Amma bu məqamda bütün Azərbaycan, o cümlədən Bakı və Xəzəryanı bölgə müdafiəsiz qaldı. Nəticədə, XI Qızıl ordu həmin fürsətdən istifadə edərək, Azərbaycana daxil oldu və müstəqilliyimizə son qoydu.

– Milli Ordunun yaranması və fəaliyyəti ilə bağlı ictimaiyyətə az məlum olan hansı faktları açıqlaya bilərsiniz?

– Yeni faktlar ondan ibarətdir ki, XI Qızıl ordu Yalama istiqamətindən Azərbaycana daxil olarkən kiçik bir sərhəd zastavamız sonadək müqavimət göstərərək, şiddətli döyüşdə döyüşərək XI ordunun qarşısını bir neçə gün ala bilir. Halbuki, onlar ölümə getdiklərini aydın dərk edirdilər. Yəni, bu insanlara təklif olunmuşdu ki, təslim olun, döyüşməyin mənası yoxdur. Çünki kiçik bir zastavadır. Ancaq buna baxmayaraq, yəni bilərək ki, arxadan kömək gəlməyəcək, onlar öz canları bahasına XI Qızıl ordunu bir neçə gün ləngidə bildilər. Bu da hansısa qabaqlayıcı tədbirlərin görülməsi üçün zəmin yaratdı. Nəticədə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti rəhbərliyinin bir hissəsi Gəncəyə köçməyə macal tapdı və müqaviməti oradan davam etdirdilər.

– Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan sonra ordunun taleyi necə oldu?

– Qeyd etdiyim kimi Yalama sərhəd zastavasında XI Qızıl ordunun ləngidilməsi Xalq Cümhuriyyəti liderlərinin və ordu zabitlərinin bir qisminin Gəncəyə köçməsinə şərati yaratdı. Onlar 1920-ci ilin mayın 26-da Gəncədə üsyan başlatdılar. Mayın 31-dək davam edən Gəncə üsyanı Azərbaycanın Rusiya tərəfindən işğal edilməsinə, onun dövlət müstəqilliyinə son qoyulmasına qarşı xalqın ən kütləvi və mütəşəkkil müqaviməti idi. Bu üsyanın təşkilatçıları və istiqamətverici qüvvəsi də məhz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti ordusunun zabitləri idi. Ancaq bildiyiniz kimi, Gəncə üsyanı qan içində yatırıldı.

Ümumiyyətlə, AXC süqut etdikdən sonra bolşevik hökuməti tərəfindən Azərbaycanın Hərb Nazirliyi rəsmən ləğv edildi. Onun rəhbərlərinin əksəriyyəti, o cümlədən Azərbaycan ordusunun 21 generalından 15-i Nargin adasına aparılaraq, bolşeviklər tərəfindən güllələndi.

Hərbi nazir Səməd bəy Mehmandarov vəzifəsindən istefa verdi. Azərbaycanın müstəqilliyinə qənim kəsilmiş qüvvələr onu Gəncə üsyanının təşkilində günahkar bilərək, 1920-ci il iyunun 4-də Əliağa Şıxlinski ilə birlikdə həbs etdilər. Yalnız Nəriman Nərimanovun işə qarışmasından sonra Mehmandarov və Şıxlinski "qırmızı terror"dan xilas oldu və onlar bir il Moskvada yaşamaq məcburiyyətində qaldılar.

Səxavət Həmid

ЧИТАТЬ ПОЛНОСТЬЮ